ABC o azbeście

Co to jest azbest i jak należy z nim postępować?

Azbest (od greckiego słowa asbestos – niezniszczalny) jest nazwą ogólną obejmującą włókniste minerały z grupy serpentynów i amfiboli naturalnie występujących w przyrodzie.  

Azbest jest znany i wykorzystywany przez człowieka od tysiącleci, ale surowcem powszechnie stosowanym stał się dopiero w XX wieku.

Właściwości azbestu:

  • odporność na wysoką temperaturę (1500°C), działanie mrozów, kwasów i substancji żrących, wody morskiej,
  • dźwiękochłonność,
  • elastyczność,
  • wytrzymałość na rozciąganie,
  • niskie przewodnictwo cieplne i elektryczne,
  • łatwość łączenia się z innymi materiałami, takimi jak tworzywa sztuczne, cement.

Ze względu na szkodliwość wyrobów azbestowych dla zdrowia ich produkcja zakazana została w Polsce Ustawą o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest z 19 czerwca 1997 r., zgodnie z którą do 28 września 1998 r. zakończono produkcję płyt azbestowo-cementowych, zaś od 28 marca 1999 r. obowiązuje zakaz obrotu azbestem i wyrobami go zawierającymi. W krajach Unii Europejskiej całkowity zakaz stosowania azbestu wprowadzony został 1 stycznia 2005 r. 

W przeważającej części azbest używany był do produkcji wyrobów azbestowo-cementowych, głównie lekkiej, wytrzymałej, trwałej i niepalnej płyty azbestowo-cementowej – eternitu do pokryć dachowych i elewacyjnych oraz różnego rodzaju rur. Ponadto azbest stosowany był m.in. do produkcji wyrobów włókienniczych (przędza, sznury), wyrobów ciernych (klocki hamulcowe, tarcze sprzęgłowe), wyrobów hydroizolacyjnych (lepiki, papy dachowe, płytki podłogowe).

W Polsce nie ma naturalnych złóż azbestu. Wyroby azbestowe były produkowane z surowców importowanych z byłego ZSSR, Kanady, Włoch, Chin, Afryki.


Wpływ azbestu na zdrowie ludzkie

Azbest jest zaliczany do substancji o udowodnionym działaniu rakotwórczym dla człowieka oraz o działaniu toksycznym przy narażeniu przewlekłym. Szkodliwość azbestu nie wynika z jego składu chemicznego – przyczyna szkodliwości tkwi w jego włóknistej strukturze. Niewidoczne dla oka i niewyczuwalne w dotyku włókna azbestu są najcieńszymi włóknami występującymi w przyrodzie, ich kumulowanie się w płucach powoduje zwykle po kilkunastu latach pojawienie się chorób azbestozależnych: pylicy azbestowej (azbestozy), raka płuca, zmian opłucnowych, międzybłoniaka opłucnej.

Pył azbestowy nie tylko zanieczyszcza płuca, ale i mechanicznie je uszkadza. Ostre włókna drażnią śluzówkę, co powoduje zwłóknienie tkanki płucnej i pośrednio proces nowotworowy. Organizm nie jest w stanie rozpuścić włókien azbestu ze względu na ich dużą odporność chemiczną.

Azbest jest groźny dla zdrowia, gdy unosi się w powietrzu i jest możliwość wdychania jego włókien. Dopóki włókna nie są uwalniane do powietrza i nie występuje ich wdychanie, wyroby zawierające azbest nie stanowią zagrożenia dla zdrowia.

Pamiętaj! Jedynym ostrzeżeniem dla człowieka jest świadomość zagrożenia.

Zagrożenie ze strony azbestu jest przez ludzi bagatelizowane ze względu na mikroskopijną wielkość włókien oraz długotrwały i utajony rozwój choroby. Przez długi okres czasu choroba może się nie ujawniać – pierwsze jej objawy mogą dać o sobie znać po okresie dwudziestu, a nawet czterdziestu lat od pierwszego kontaktu z pyłem azbestowym.

Według Państwowego Zakładu Higieny każdy kontakt z azbestem może być niekorzystny i należy go unikać, chociaż nie musi on wywołać skutków chorobowych. Możliwość kontaktu z azbestem należy zatem ograniczyć do minimum. 


Założenia Programu Oczyszczania Kraju z azbestu na lata 2009-2032

14 lipca 2009 r. Rada Ministrów podjęła uchwałę w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pn. „Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032”, zmienioną uchwałą RM w dniu 15 marca 2010 r.

Głównym celem Programu jest usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest do 2032 r. 
Polska jest pierwszym krajem w Unii Europejskiej, która podjęła wyzwanie wycofania z użytkowania wyrobów zawierających azbest.

Główne cele Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032:

  1. usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest;
  2. minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością azbestu na terytorium kraju;
  3. likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko.

Szacuje się, że na terenie kraju w 2008 r. znajdowało się ok. 14,5 mln ton wyrobów zawierających azbest (w latach 2003-2008 usunięto ok. 1 mln ton). Przyjmuje się, iż następujące ilości odpadów zawierających azbest zostaną wycofane z użytkowania w kolejnych latach:

  • w latach 2009–2012 około 28% odpadów (4 mln ton),
  • w latach 2013–2022 około 35% odpadów (5,1 mln ton),
  • w latach 2023–2032 około 37% odpadów (5,4 mln ton). 

Program stworzył nowe możliwości, m.in.:

  1. składowanie odpadów azbestowych na składowiskach podziemnych,
  2. wdrażanie nowych technologii umożliwiających unicestwianie włókien azbestu,
  3. pozostawianie w ziemi – w dopuszczonych prawem przypadkach – wyrobów azbestowych wycofanych z użytkowania.

Ponadto Program przewiduje:

  • przeprowadzenie pełnej i rzetelnej inwentaryzacji oraz ustalenie rozmieszczenia terytorialnego azbestu i wyrobów zawierających azbest (termin: do 2012 r.),
  • utworzenie i uruchomienie elektronicznego Systemu Informacji Przestrzennej do monitoringu usuwania wyrobów zawierających azbest,
  • podjęcie prac legislacyjnych umożliwiających egzekwowanie obowiązków nałożonych na podmioty fizyczne i prawne oraz zasilanie danymi elektronicznego systemu monitorowania realizacji Programu,
  • zwiększenie zaangażowania administracji samorządowej, szczególnie gmin.